Unikalna, ale bezużyteczna sztuka: francuskie pojazdy kołowe z okresu II wojny światowej

W przeciwieństwie do kierownictwa przemysłu motoryzacyjnego ZSRR, francuski departament wojskowy w 1935 r. znalazł siłę, by porzucić przestarzałe pojazdy półgąsienicowe i przestawić się na pojazdy z napędem na wszystkie koła i traktory kołowe, co przyniosło jej godne miejsce na świecie w tworzeniu unikalnych próbek pojazdów wojskowych.

Tworzenie francuskich pojazdów terenowych rozpoczęło się w latach dwudziestych XX wieku, kiedy odważni podróżnicy na delikatnych trójkołowcach przemierzali piaski Sahary. Potem przyszła kolej na samochody z pojedynczymi kołami z napędem na wszystkie koła, zwolnicami i podwójnymi rolkami zderzaka, które ułatwiają jazdę w trudnym terenie. Prace te przerwała kapitulacja Francji 14 czerwca 1940 r. i późniejsza okupacja kraju, ale w przypadku wielu pojazdów terenowych trwały aż do zwycięstwa.​

Najbardziej wydajny konwencjonalny ciągnik artyleryjski Hotchkiss W15T z kierownicą po prawej stronie

Trzyosiowe samochody Lorraine (1934-1941)

W połowie lat 30. we francuskich jednostkach kawalerii pojawiły się pojazdy eskortowe, które Lorraine-Dietrich nabyła na licencji od czechosłowackich zakładów Tatra i przemianowała na Lorraine72. Ich podstawą był model T72 (6×4) z 30-konnym silnikiem chłodzonym powietrzem, centralną ramą kręgosłupa i niezależnym zawieszeniem wszystkich kół.

Maszyna Lorraine 72 pochodzenia czechosłowackiego była używana w większości francuskich formacji wojskowych. 1935

Dwa lata później firma Lorraine-Dietrich rozpoczęła montaż eksperymentalnych ciężarówek T28 (6×4) w skróconej wersji Lorraine 28 z 63-konnym silnikiem chłodzonym wodą. Zamontowano na nim zamknięte 10-osobowe furgonetki ze sprzętem komunikacyjnym, cysterny i lawety drogowe. Do 1941 roku zmontowano 384 samochody.

Samochód sztabowy Lorraine 28 na bazie trzytonowego Tatra-28 ze standardowym nadwoziem i radiostacją. 1938

Pojazdy kołowe firmy Latil (1934-1944)

Bogaty program militarny firmy Latil uczynił ją liderem w produkcji lekkich i średnich dwu- i trzyosiowych ciągników z napędem na wszystkie koła oraz wojskowych pojazdów terenowych o różnym przeznaczeniu.

KTL4 (1934-1940)

Rodzina ciągników KTL narodziła się w 1924 roku, kiedy zwykły ciągnik został przekształcony w ciągnik drogowy TL (4×4) ze wszystkimi kołami skrętnymi i pełnymi oponami. W latach 30. pojawiła się 36-konna wersja KTL4 do holowania pistoletów z podwójną lub przedłużoną kabiną z miękkim dachem dla ośmiu osób i wyciągarką.

Lekki ciągnik artyleryjski Latil KTL4 na oponach pneumatycznych z sprzęgiem siodłowym. 1934

М2TL6 (1934-1940)

Ciągnik artyleryjski M2TL6 (4×4) o krótkim rozstawie osi powstał poprzez zainstalowanie nowego 67-konnego silnika, sześciobiegowej skrzyni biegów, różnych opcji kabiny i bocznych nadwozi na podwoziu KTL4.

Ciągnik artyleryjski Latil M2TL6 z otwartym nadwoziem i miejscem dla czteroosobowej załogi bojowej pistoletu. 1936

M7T1 (1938-1940, 1944)

Pięciomiejscowy pojazd M7T1 (4×4) był połączeniem wozu dowodzenia z szybkim ciągnikiem dla jednostek kawalerii. Został wyposażony w 50-konny silnik, blokady mechanizmu różnicowego, sprężynowe zawieszenie na wszystkich kołach oraz hamulce hydrauliczne. Do końca 1940 roku wyprodukowano 170 samochodów, a po okupacji zmontowano kolejne 300 sztuk.

Latil M7T1 z lewym przednim siedzeniem obrotowym do rozkładania dokumentów na środkowym stole. 1940

M2TZ (1938-1940)

Kompaktowy 67-konny ciągnik M2TZ (6×6) służył do holowania broni kalibru 75-90 mm i przyczep z lekkimi czołgami. Wyposażono go w czterobiegową skrzynię biegów, dwubiegową skrzynię rozdzielczą z trzema dyferencjałami oraz krótkie nadwozie płaskie lub zamknięte dla załóg bojowych systemów holowanych.

Ciągnik o krótkim rozstawie osi Latil M2TZ z zamkniętym nadwoziem do transportu personelu i amunicji. 1937

Na tym podwoziu montowali także pojazdy naprawcze i ratownicze z tylnym dźwigiem mechanicznym i wciągarką bębnową, a także pojazdy dźwigowe do transportu amunicji. Do maja 1940 roku wyprodukowano 79 maszyn M2TZ.

Pojazd M2TZ do baterii morskich z 90mm systemem przeładowania. 1938

Przed kapitulacją Latil zdołał zgromadzić dziesięć 50-konnych pojazdów sztabowych M7Z1 (6×6) do holowania dział przeciwlotniczych kal. 25 mm lub dział kalibru do 47 mm w obszernych przedziałach nadwozia, a także załóg bojowych i amunicji.

Sztabowy Latil M7Z1 z tylną komorą ciała i środkowym stołem dla oficerów. 1940

Pierwsza trzyosiowa rodzina firmy Laffly (1934-1940)

Podstawą wojskowych pojazdów nieopancerzonych był program resortu wojskowego stworzenia „systemu kołowych pojazdów terenowych o całkowitej przyczepności", który miałby zastąpić trakcję konną w artylerii, dostarczać piechotę i wspierać operacje kawalerii. Głównym deweloperem i producentem została mało znana firma Laffly, która miała umowę o współpracy z Hotchkiss.

Pierwsza rodzina składała się z sześciu typów zunifikowanych trójosiowych pojazdów wojskowych i ciągników o wzorach kół 6×4 i 6×6, które obejmowały kilkanaście wersji i ponad sto wersji.

Zachowany ciągnik wojskowy Laffly S15T (6×6) z zwolnicami i indywidualnym napędem na każde koło

Główną ciekawostką maszyn Laffley był napęd na tylne koła, który został opatentowany przez węgierskiego inżyniera Sigmunda Hollosha. Składał się z dwóch podłużnych wałów kardana po obu stronach rurowej ramy podwozia i czterech kół zawieszonych na końcach półeliptycznych sprężyn. Moment obrotowy do każdego z nich przenoszony był przez pokładowe pary stożkowe i wahliwe wały osi. Przednie koła z belką poprzeczną były również napędzane bocznymi kardanami.

Pierwszy 80-konny traktor o krótkim rozstawie osi Laffly S35C (6×4) został zbudowany latem 1934 roku. Następnie pojawiły się zatwierdzone przez resort wojskowy prototypy maszyn bazowych S15C (6×4), S15R, S15T i S35T (6×6). Ich uwolnienie rozpoczęło się w 37. i trwało do połowy 1940 roku.

Jednym z pierwszych pojazdów Laffly była karetka S15C z napędem na tylne koła i noszami wzdłużnymi. 1936

Pierwszymi z obszernej rodziny Laffleyów były pojazdy dowodzenia i rozpoznania S15R (6×6). Wyposażone były w 52-konny silnik Hotchkiss, otwarte nadwozie dla oficerów umieszczone w centralnej części kabiny ze skrzynką na dokumenty, składaną przednią szybę, tylny bagażnik, dwa lub cztery boczne koła podporowe. Zebrano je w ilości 576 sztuk.

Pojazd rozpoznawczy Laffly S15R pierwszego wydania z otwartym sześciomiejscowym nadwoziem. 1935

Samochód Laffly S15R z radiostacją do regulacji ognia artyleryjskiego i tylnym kołem zapasowym

Drugie miejsce w tej rodzinie zajmował lekki pięciomiejscowy ciągnik S15T do holowania broni kalibru 75-105 mm, który był wyposażony w nadwozie ładunkowo-pasażerskie z czterema bocznymi półdrzwiami, dużą tylną komorą na urządzenia sprzęgające i amunicję, zdejmowaną płócienną markizę i „koło zapasowe” na tylnej ścianie nadwozia. W sumie zbudowano 411 pojazdów.

Lekkie ciągniki Laffly S15T z dwusekcyjnymi korpusami i 75-mm armatami na paradzie 14 lipca 1939 w Paryżu

Ta kategoria obejmowała również centrale telefoniczne S15L i ciągniki „kolonialne” na podwoziu S15T z otworami bocznymi zamiast drzwi.

Na zewnątrz zwykły ciągnik Laffly S15T, przygotowany do wysyłki do francuskiej kolonii Czad. 1939

Rozbudowany 68-konny transporter pierwszego produkcyjnego S20TL dla jednostek kawalerii i lekkiej broni holowniczej był wyposażony w wysokie, 10-miejscowe nadwozie z drzwiami na zawiasach lub otworami bocznymi, a także skrzynie na amunicję. W razie potrzeby umieszczono w nim działa kalibru 25-60 mm. Ogółem zmontowano 440 samochodów.

Samochód bazowy Laffly S20TL z otwartym nadwoziem wykonanym w całości z metalu z wysokimi bokami. 1937

W tym samym czasie, do maja 1940 roku, Hotchkiss zajmował się kompletowaniem i montażem 190 specjalnych pojazdów S20TL dla celów sztabowych, przewożących piechotę, furgonetki telefoniczne, cysterny i pojazdy do działania w piaskach Sahary.

Późna wersja centrali S20TL z wysokim dachem i czterema drzwiami zaprojektowana przez Hotchkissa. 1939

Cysterna Hotchkiss na podwoziu S20TL ze zbiornikami stalowymi lub ze stopów lekkich o pojemności 1450 i 1900 litrów. 1940

Średni ciągnik artyleryjski S25T do holowania dział kalibru 105-155 mm był wyposażony w 60-konny silnik Laffley, zamknięte nadwozie z dwojgiem bocznych drzwi i jednym wąskim prowadzącym do przedziału dla ośmiu członków załogi bojowej. Zbudowano je w 108 egzemplarzach.

Ciągnik średni Laffly S25T z zabudową typu furgon z dwiema podłużnymi ławkami i czterotonową wciągarką. 1938

Ciężka, 100-konna wersja S35T do współpracy z haubicami 155 mm w wersji produkcyjnej została wyposażona w trzydrzwiowe nadwozie i 22-calowe koła. W wersji lawety zastosowano tylny mechaniczny dźwig oraz sześciotonową wciągarkę. Wyprodukowano 225 tych maszyn.

Ciągnik Laffly S35T pierwszej produkcji z metalowym nadwoziem dla załogi bojowej i transportu łusek. 1937

Zmodernizowany ciągnik S45T został wyposażony w silnik o sile do 110 sił z aluminiową głowicą blokową, podciśnieniowym wzmacniaczem hamulców i zamkniętym nadwoziem. Wersja do naprawy i odzyskiwania czołgu z otwartą kabiną, dźwigiem z tylną belką i 6,5-tonową wciągarką mogła ewakuować z pola bitwy uszkodzony sprzęt ważący do 30 ton i holować czołg B1.

Ciężki samochód ratowniczy Laffly S45T ze stalową skrzynią balastową i pięciotonowym dźwigiem. 1939

Dwuosiowa rodzina Laffly/Hotchkiss (1938-1940)

W Laffley tworzenie rodziny dwuosiowych napędów na wszystkie koła rozpoczęło się w maju 1937 roku, kiedy pojawił się eksperymentalny pojazd sztabowy R15R z 52-konnym silnikiem. W tym samym czasie Hotchkiss stworzył własny prototyp L480H, który różnił się kształtem nadwozia, skrzynią biegów i typem opon.

Eksperymentalna maszyna dwuosiowa Laffly R15R z silnikiem Hotchkiss. 1936

Druga wersja Hotchkiss L480H ze zmodyfikowanymi częściami karoserii. 1937

Biorąc pod uwagę te wydarzenia, latem 1938 roku rozpoczęto na małą skalę montaż pojazdów zwiadowczych Laffly V15R i ciągników V15T (4×4) z 56-konnym silnikiem Hotchkiss i głównymi zespołami podwozia z wałami kardana i wahliwymi osiami, które zostały połówki z podobnych jednostek wersji trzyosiowych.

Testy drugiej generacji pojazdu zwiadowczego Laffly V15R z otwartym nadwoziem pięcioosobowym. 1938

Laffly V15R z przednim zawieszeniem sprężynowym i otworami drzwi w nadwoziu rozwinął rekordową prędkość 79 km/h

Do końca 1940 roku w Hotchkiss zmontowano 63 samochody V15R i około 200 samochodów V15T. Ponadto w ich wypuszczenie zaangażowana była mało znana firma „pasażerska” La Licorne, która wyprodukowała 150 pojazdów terenowych.

Ciągnik Licorne V15T, identyczny z Laffly, na ćwiczeniach jednostek kawalerii na południu Francji. 1941

Druga trzyosiowa rodzina Hotchkissów (1938-1944, 1946)

Od 1938 roku firma Hotchkiss, na licencji Laffleya, produkuje niskopodwoziowe pojazdy sztabowe W15R oraz ciągniki W15T (6×6) z tym samym silnikiem o mocy 56 KM. i jeździć każdym kołem. Ich głównymi różnicami były zmodyfikowane nadwozia sześciomiejscowe oraz nowe zawieszenie resorowe przedniego zawieszenia, które umożliwiło obniżenie wysokości nadwozia bez zmniejszania prześwitu.

Niskoprofilowy ciągnik Hotchkiss W15T z przednim niezależnym zawieszeniem. 1939 (zdjęcie z Muzeum Pojazdów Pancernych w Saumur)

Przed okupacją Hotchkissowi udało się wyprodukować 148 pojazdów obu typów. Oprócz nich Citroen zmontował kolejne 50 ciągników W15T z własnymi silnikami o pojemności 1,9 litra, skrzyniami biegów i wysokimi nadwoziami.

Ciągnik Citroen W15T z działkiem przeciwpancernym 25 mm, produkowany od grudnia 1939 do maja 1940

W maju 1940 r. ostatnim akordem stały się stanowiska artyleryjskie z obrotowymi wieżami z podwójnym pancerzem i 47-mm działami przeciwpancernymi, zbudowane na 70 egzemplarzach na specjalnym podwoziu W15TCC z otwartym tyłem kabiny.

Samobieżna instalacja półpancerna Hotchkiss W15TCC z otwartymi miejscami dla załogi bojowej. 1940

Do czerwca 40 prawie cały francuski sprzęt wojskowy pozostał na polu bitwy pod Dunkierką, ale najbardziej zaawansowane pojazdy pozostawały w dyspozycji Wehrmachtu do 1944 roku.

Zdjęcie tytułowe przedstawia największy i najpotężniejszy 110-konny pojazd Laffly S45T do naprawy ciężkiego sprzętu w terenie, który łączył funkcje autolawety cysterny.

W artykule wykorzystano wyłącznie autentyczne czarno-białe ilustracje, autor wykonał pełnowymiarowe kolorowe fotografie.